Ege (Adalar) Denizi

Yunanistan, bağımsızlığını örgütlü bir mücadelenin sonucunda kazanmaktan çok masa başında, Türk ve Müslüman düşmanlığının motive ettiği Düvel-i Muazzama tarafından verilmiş ‘‘devlet’’ olarak dünya siyaset sahnesine çıkmış ve 1830 yılından itibaren yayılmacı bir siyaset izlemiştir. Bu siyasetini ‘‘Megali İdea’’ adı altında doktrine eden Yunanistan, XX. yüzyılın başlarında Avrupa kıtasında hedeflediği noktalara ulaşmış, Anadolu’ya sıçrama tahtası olarak kullanacağı adaları Balkan Savaşı neticesinde egemenliği altına almıştır. Ancak Megali İdea ile hedefledikleri ve nihai hedefleri olan Batı Anadolu ve İstanbul hayalleri Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarının çelik iradeleri karşısında eriyip gitmiştir.

 Adlandırılması ve Coğrafi Olarak Tanımlanması

Bugün kullanılan şekliyle ‘‘Ege Denizi’’ adı, Yunan mitolojisinde Attika (Atina) Kralı Aegeus’un, Girit seferinden dönen oğlunun öldüğünü sanarak intihar etmesi üzerine kralın adına atfen ‘‘Aegeus Pontos’’ olarak kullanılmaya başlanmıştır.

 

Türkler ise bu deniz ile ilk temaslarında ‘‘Adalar Denizi’’ adını kullanmıştır. Piri Reis 1519 yılında Kitab-ı Bahriye, Kâtip Çelebi 1656 yılında Tuhfetü’l-Kibar Fi Esfari’l Bihar, adlı eserlerinde benzer şekilde ‘‘Adalar Arası’’ ismini kullanarak Türklerin bu denize Adalar Denizi dediklerine işaret etmektedir. Ülkemizde ise XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar Adalar Denizi ismi kullanılmaya devam etmiş, 6-21 Haziran 1941 tarihleri arasında yapılan 1’inci Coğrafya Kurultayı’nda alınan kararla ‘‘Ege Denizi’’ ismi resmen kullanılmaya başlanmıştır.

 

Ege Denizi, 35°-41° Kuzey, 23°-28° Doğu koordinatları arasında kalan, Bozburun Yarımadası ile Mora Yarımadası’nı birleştiren ve Girit Adası istikametinde güneyli bir kavis çizen hattın kuzeyinde kalan denize verilen addır. Bu hat, Rodos (Rhodes), Küçük Kerpe, Kerpe, Çoban (Kasos), Girit, Çuha (Kithira) ve Küçük Çuha (Antikithira) adaları üzerinden geçer. Ege Denizi’ni diğer denizlerden ayıran başlıca özellik üzerinde barındırdığı yaklaşık 1800 ada ve adacıktır. Bu adalardan yirmi dört tanesi 100 km²’den büyük yüzölçümüne sahip olup, yaklaşık yüz kadar adada insan yaşamaktadır. Adaların toplam yüz ölçümleri 23.000 km²’yi bulmaktadır. Ege Denizi adaları genel olarak beş gruba ayrılmıştır.

 

Trakya ve Boğazönü Adaları: Taşoz, Semadirek, Limni, Bozbaba, Gökçeada, Bozcaada, Zürafa ve Tavşan Ada.

Saruhan Adaları (Doğu Sporadlar): Midilli, Sakız, Koyun Adaları, İpsara, Antiipsara, Sisam, Ahikerya, Hurşit ve Fornoz.

Menteşe Adaları (Oniki Ada/Güney Sporadlar): Eşek Adası, Nergisçik, Batnoz, Lipso, Bulamaç, İleryoz, Kilimli, Kalolimnos, Keçi Adası, Ardıççık, Koçbaba, İstanköy, İncirli, Sömbeki, İlyaki, Herke, Limoniye, Rodos, Çoban Adası, İstanbulya, Kerpe, Küçük Kerpe, Sirina ve Ardacık.

Şeytan Adaları (Kuzey Sporadlar): Hasır, Keçi, İblislik, Bozada, Çamlıca, İskados, İskablos, İkizceler, İskiri, İskiri Poli ve Maymuncuk.

Kiklad Adaları: Eğriboz, Andre, Egine, Bibercik, Nergisçik, Temaşalık, Andre Papazlığı, Mürted, Mökene, Kedelan Papazlığı, Şıra, Sığırcıklar, Delos, Terme, Çamlıca, Suluca, Küçük Koyunluca, Haçlılar, Nakşe, Bara, Andi Bara, Yavuzca, Pınar, Döngili, Karo, Anti Karo, Yamurgi, Örenli, Olmo, Ünye, Değirmenlik, Anido Siyah, Aya Kiriki, Sikinos, Santoron, Anafiye ve Kristiyane.

 

Adaların Fetih Süreci

Emir Çaka Bey’in öncülüğünde 1081 yılında inşa edilen elli parçalık donanma sayesinde Türkler ilk defa Ege Denizi ile temas sağlamış ve günümüzde bu tarih Türk Deniz Kuvvetlerinin kuruluş yılı olarak kabul edilmiştir. Çaka Bey kurduğu donanma ile 1086’da Midilli ve Sisam’ı, 1087’de Rodos ve Sakız’ı ele geçirmiş ancak adalar ertesi yıl Bizans tarafından geri alınmıştır. -Osmanlı İmparatorluğu ise Yıldırım Beyazıt devrinde XIV. yüzyılın sonlarında Ege Denizi kıyılarına ulaşmış, Venedik, Ceneviz ve Papa'nın himayesindeki Rodos Şövalyeleri ile mücadeleye başlamıştır. Ege Denizi’ndeki adaların kalıcı fethi Fatih Sultan Mehmet devrinde başlamıştır.

 

Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u fethettikten sonra şehre Ege Denizi üzerinden ulaşımın giriş kapısı olan Çanakkale Boğazı’nın güvenliğini sağlamak maksadıyla boğaz yaklaşma sularında bulunan Taşoz, Semadirek, Bozcaada, Gökçeada ve Limni adalarını 1456 yılında hâkimiyeti altına aldı. 1457 yılında Cenevizliler adaları geri almayı deneseler de başarısız oldular ve adalardaki Osmanlı hâkimiyeti kesinleşmiş oldu. Adaların fethine 1462 yılında Midilli, 1470’te Eğriboz, Şıra ve çevre adaları ile devam edildi. 1479'da Sisam ve Sakız Adası alındı. Fatih Sultan Mehmet devrinde son hamle Rodos Adası üzerine yapılmış ancak St. Jaen Şövalyeleri bu ilk girişimi geri püskürtmüştür. Anadolu kıyılarının kuzey-güney istikametinde kesintisiz güvenliğini öncelikli gören Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1522 yılında düzenlenen ikinci sefer neticesinde St. Jaen Şövalyeleri Rodos Adası’ndan çıkarılmış ve beraberinde Herke, İlyaki, Sömbeki, İleryoz, İstanköy, İncirli, Kelemez ve yakınındaki diğer adalar Osmanlı egemenliği altına alınmıştır.

 

Ege Denizi’nde ikinci büyük fetih dalgası Osmanlı büyük denizcisi Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa tarafından Korfu Adası’na yapılan ve Avrupa’da büyük ses getiren sefer sonrası 1537-1538 yılları arasında Kiklad Adaları’nın Osmanlı İmparatorluğu egemenliği altına alınışıyla olmuştur. Barbaros Hayrettin Paşa’nın önderliğinde denizlerde yükselen Osmanlı deniz gücü karşısında Venedikliler 1540 yılında imzaladıkları antlaşma ile Ege Denizi’nde Osmanlı hâkimiyetini kabul etmek zorunda kalmıştır. Ege Denizi’nin tam anlamıyla bir iç deniz haline gelmesi 1669 yılında Girit Adası’nın fethi ile olmuştur.  Osmanlı İmparatorluğu için 1456’da Fatih Sultan Mehmet tarafından başlatılan adaların fethi hareketi 1669’da Sultan IV. Mehmet tarafından tamamlanmıştır.

KAYNAKÇA

 Akarı, Selçuk (2005), ‘‘Dil, Tarih ve Coğrafya Denkleminde; Ege Denizinin Adlandırılma Tarihi ve Ege Kelimesinin Anlamı’’, İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü.

 Başeren, Sertaç Hami (2006), Ege Sorunları, Ankara: Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Yayınları No:25.

 İnce, Fuat (2013), ‘‘Lozan Barış Antlaşması ve Ege Adaları’’, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S 53, 2013, s. 101-128

 Karagöz, Mahmut (2005), ‘‘Ege Denizi’nde Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması’’, İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü.

 Kâtip Çelebi (1980). Tuhfetü’l-Kibar Fi Esfari’l-Bihar. (Haz.: Orhan Şaik), İstanbul: Tercüman Gazetesi.

Kutbay, Elif Yeneroğlu (2005), Doğu Ege Adaları’nın Osmanlı Hâkimiyetinden Çıkışı ve Bunun Aydın Vilayeti’ne Etkileri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi.

Küçük, Cevdet (2001), Ege Adalarının Egemenlik Devri Tarihçesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.

Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi (1992), Cilt 1, İstanbul: Sabah Yayınları. 

Öcal, Yüksel (2008). Kürek ve Yelken Döneminden Günümüze Türk Bahriyesi. İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü.

Taneri, Aydın (1998). Osmanlı Kara ve Deniz Kuvvetleri Kuruluş Devri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.