İnce Donanma Gemileri - 2

 

a)   Brik (Brig): Yelkenli gemilerin iki direkli ve tek güverteli olanıydı. Zamanının en hızlı gemileriydi. Her iki direğinde dört köşeli yelken bulunurdu. Daimî kadrosu 75 kişi kadardı.

Resim 1.3.18 Brik

b)   Fırkate (Fırkata, Firikate): Üzerinde 10-17 oturak bulunan teknenin uzun ve dar kürekleri mevcuttu. Ayrıca yelkenleri vasıtasıyla seri hareket edebilen gemilerdi. Yaklaşık 60-100 mürettebat görev yapardı. Güvertesi altında bir top bataryası bulunur, gerektiğinde güverte üzerine çıkarılarak kullanılırdı. Karakol ve muhabere görevlerinde kullanılmıştır.

Resim 1.3.19 Fırkate

c)    Kalite (Kaliyata, Kalita): 16-18 oturaklı olan tekne de savaş zamanında 220 mürettebat bulunurdu. Geminin baş üstünde düşmanı takip ederken kullandığı topu mevcuttu. Tuna’da kullanılan en büyük gemiydi. Genel görünümleri Kadırga’ları andırırdı, savaşta en önde ve en ağır görevleri üstlenirlerdi. Bazı gemilerde sancak ve iskelede de top bulunurdu. Hafif oldukları için muhabere ve takip görevlerinde de kullanıldıkları görülmüştür.

Resim 1.3.20 Kalite

d)   Ateş Kayığı: Muharebede düşman gemilerini yakmak için kullanılmıştır. Yelken ile hareket etmesine rağmen içindeki gemiciler sürati arttırmak için kürek de kullanmışlardır. Hedefe yaklaşıldığında içinde bulunan gemiciler denize atlar ve yedekte getirdikleri kayığa binerek uzaklaşırlardı. Bu gemilerle yaşanan en acı tecrübemiz Rus Donanmasının ateş gemileri kullanarak Çeşme Limanı’nda donanmamızı yakmasıdır.

e)    Navi: Ahşaptan yapılma ve üç direkli gemilerdi.

Resim 1.3.21 Navi

f)     Üstüaçık (Açıkı Tuna): Tuna Nehri’nde bu gemilere Büyük Açık adı da verilmiştir. Nehirlerde genel nakliyat hizmetlerinde kullanılmışlardır. Sıklıkla Belgrad’a Rusçuk ve Ziştovi’den un ve buğday taşımacılığında faydalanılmıştır. Altı düz olduğu için sahile kolayca çekilebilen bu gemiler iki ton kadar yük, 3-4 at ve 8-10 yolcu taşıyabilirdi.             6 mürettebatı vardı, bazı çeşitlerinde biri dümenci sekizi kürekçi olmak üzere 9 gemici bulunurdu.

Resim 1.3.22 Üstüaçık

g)   At Kayığı: Baş ve kıç tarafları rampalı ve taşıdığı hayvanların kaymaması için bu rampalarda çıta bulunurdu. Başta ve kıçta olmak üzere toplamda 4 kürek ile hareket ettirilirdi. Tımarlı sipahilerin bir kıyıdan diğerine naklinde kullanılırlardı. Seferde binek, yük hayvanları ile ağırlık ve silahlar bu gemilerle taşınırdı.

Resim 1.3.23 At Kayığı

h)   Tonbaz (Tombaz, Dombaz): Yelken ve kürek ile hareket ettirilirdi. Nehirlerde köprü dubası olarak kullanılan güvertesiz altı düz kayık olarak da tarif edilmiştir.

i)          Duba: Yük taşımakta ve köprülerin ayaklarını oluşturmada kullanılmışlardır. Baş ve kıç kısımları aynalıklı yapılmış olup, genellikle üstü kapalı olarak inşa edilmiştir. Kullanım alanlarına göre su dubası, fener dubası, top dubası, cephane dubası, köprü dubası, taş dubası vb. gibi isimlendirilmiştir.

Resim 1.3.24 Duba

j)          Kelek: Derinliklerin az olması nedeniyle Dicle Nehri’nde zahire, insan, hayvan ve eşya naklinde kullanılmışlardır. Akıntı sayesinde hareket eden Kelek’ler istenilen mevkie varınca tulumlar indirilir ve tekneler kara yoluyla geri gönderilirdi.

Resim 1.3.25 Kelek

k)     Filika: Genellikle kürekle hareket ettirilen, bazen yelkenle de kullanılabilen güvertesiz teknelerdir. Oturaklarında her biri bir kürek çeken iki kürekçi bulunurdu. Oturak sayılarına göre Üç çifte, Beş Çifte ve yedi Çifte diye sınıflandırılmıştır. Asli görevi büyük gemilerin personelini kıyıya götürüp getirmekti. Aynı zamanda sahilden gemilere lojistik destek de sağlardı.

Resim 1.3.26 Filika

l)          Sandal: Limanlarda yolcu taşıyan ve gezmede kullanılan, başı ve kıçı aynı seviyede, çoğunlukla çift kürekle hareket eden kayıklardı. Kürek sayısı 2-7 çift arasıda değişebilirdi. En küçük kayık olarak da bilinirdi.

Resim 1.3.27 Sandal

m)   Piyade Kayığı: Fırat nehrinde yolcu taşımacılığında kullanılmıştır.

n) Kotra: Tek direkli ince gövdeli gemilerdi. Üçgen yelkene sahip olup oldukça hızlı hareket ederlerdi. Muhabere ve muharebe amaçlı kullanılmışlardır.

   

Resim 1.3.28 Kotra

o)        Kik (Gig): Baş ve kıç tarafı birbirine benzeyen ve kürekle hareket ettirilen ihtiyaç durumunda yelkende takılabilen teknelerdi. Asli görevleri personel taşımacılığı ve öğrencilerin eğitimlerine yönelik olup üst rütbeli subaylara da tahsis edilmiştir. Yarışmalarda da kullanılmıştır.

                 

Resim 1.3.29 Kik

p)        Gambot: Top sayısı ve ateş gücü yüksek, üç direkli hızlı tekneler genellikle karakol görevlerinde kullanılmışlardır.

Resim 1.3.30 Gambot

q) Gulet: İki direği olan yelkenli teknelerdi.

Resim 1.3.31 Gulet

r) İşkampavya: Haberci gemisi olarak kullanılmıştır. Gemilerde asker naklinde ve ağır işlerde rahatlıkla kullanılabilen 13 oturaklı filika cinsi teknelerin en büyüğüdür.

Resim 1.3.32 İşkampavya

s)     Pink: Donanmanın yardımcı sınıfı gemilerindendi.

Resim 1.3.33 Pink

t)     Yapısı ve kullanım alanları itibari ile İnce Donanma gemisi sayılabilecek diğer tekneler aşağıda olduğu gibidir.

Mistika (Mistiko): Üç direkli ve yelkenli gemilerdir. Kıyı taşımacılığına yatkın tekneler olup nakliye hizmetlerinde kullanılmışlardır.

Galyot: Küçük ve hafif nakliye gemisidir.

Geç (Keç) Kayığı: Kürekli ve yelkenli olabilen teknelerdi. Kıyılar arasında geçişi sağlamakta kullanılırdı. Tersane-i Amire’de inşa ve tamirleri yapılan arka direği ön direğe nazaran daha kısa olan teknelerdi.

Uçurma (Uçurtma): Altı düz, su çekimi çok az olan ve kürekle hareket eden oldukça süratli teknelerdir. Tuna Nehri ve kollarında kullanılmıştır.

Zarbona: Özi, Dinyeper ve Tuna nehirlerinde kullanılan altı düz, 20-50 arası savaşçı taşıyabilen teknelerdi. Şayka sınıfı teknelerin bir çeşidi olarak da değerlendirilmiştir.

Çernik Kayığı: Osmanlının Rumeli’ye geçişi esnasında kullanmaya başladığı daha sonra Tuna Nehri’ndeki geçişlerde kullanımına devam edilen teknelerdi.

Avizo: Muharebe ve muhaberede kullanılan küçük fakat süratli teknelerdi. Genellikle konvoylara refakat etmekte kullanılmışlardır.

Salapurya: Az su çekimi olan ve nakliyatta kullanılan teknelerdi.

Gabar: Nehirlerde işleyen büyük gemilerin yükleme ve boşaltma işlerinde kullanılmışlardır. Kürek ve yelkenle hareket ettirilirlerdi. Donanmada yelken dönemindeki yük ve nakliye gemilerinin önde geleni olduğu söylenebilir.

Taş Gemisi: 16. ve 17. yüzyıllarda Tersane-i Amire’nin ve diğer büyük inşaatların ihtiyaç duyduğu kereste ve taşları taşımak için kullanılmıştır.

Menzil Kayığı: Haberleşmede kullanılan bir tür kayıktı.

Celiye: Özellikle Kızıldeniz’de hayvan naklinde kullanılmış bu tekneler nehirlerde de nakliye amacıyla kullanılmıştır.

Borazan: Tuna’da zahire ve odun naklinde kullanılan üç ambarlı teknelerdi.

Ayrıca bazı araştırmacılar yapılarından dolayı; Marmara Kayığı, İzmir Kayığı, Su Kayığı, Kütük, İnebolu Kütüğü, Gagalı, Pereme Kayığı, Tuz Kayığı, Vardakosta, Trandil, Taş Gemisi, Funda Kayığı, Çete Kayığı, Varna Beşlisi ve Alamana Kayığı’nı da İnce Donanma tekneleri arasında saymışlardır.

 

 

KAYNAKÇA

İdris Bostan ve Salih Özbaran, Türk Denizcilik Tarihi, Cilt-I, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul, 2009.

 

Rasim Ünlü, İnce Donanma, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2005.

 

Yüksel Öcal, Kürek ve Yelken Döneminden Günümüze Türk Bahriyesi, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2008.